Algemeen protestantisme

Algemeen

1) DE WORTELS VAN DE REFORMATIE

  • HET CHRISTENDOM vindt zijn wortels in de prediking van Jezus Christus.
    De verkondiging van het Evangelie door de apostelen ( volgelingen van Jezus) is het begin van de Christelijke Kerk.
  • IN DE EERST EEUWEN worden de Christenen vervolgd, velen ondergaan de marteldood.
    Niettegenstaande groeit het Christendom; het brengt een boodschap van verlossing en bekommert zich om de minderheden.
  • IN DE VIERDE EEUW, onder keizer Constantijn ( Edict van Milaan), wordt het Christendom erkend als geoorloofde godsdienst.Dit is de inleiding voor een snel en ingrijpend proces waardoor spoedig het Christendom de enige wettige religie wordt.Rome wordt het centrum van het Christelijke geloof.
  • GELEIDELIJK AAN ontwikkelt zich de pauselijke macht (in strijd met de wereldlijke macht) tot supermacht. De paus beschikt dan over 2 zwaarden: macht over kerk en staat.
  • De groeiende macht van de Kerk en de toenemende rijkdom, gaat helaas gepaard met VERMINDERING VAN HET EVANGELISCHE LEVEN: de kerk heeft meer oog voor haar structuur dan voor de verkondiging van het evangelie.
  • ER KOMT AL VROEG PROTEST op de wereldlijke kerk en de almacht van de paus:
    • Christelijke KLUIZENAARS vluchten de Egyptische woestijn in om in eenzaamheid de gemeenschap met God ervaren, die ze in de wereldlijke kerk niet vinden.
    • Bepaalde kluizenaars sluiten zich aaneen tot gemeenschappen.Hun hoofd noemen ze “abbas” (= vader, vandaar ons woord; abt). Zo ontstaan de eerste ABDIJEN en KLOOSTERS
    • De EPISCOPALISTEN ( de macht komt toe aan het concilie) strijden eeuwenlang tegen de curialisten ( de macht komt toe aan de paus).
    • BEWEGINGEN roepen op tot hervormingen in de kerk : De KATHAREN (of Albigenzen) en de WALDENZEN in Zuid – Frankrijk en Italië, de HUSSIETEN in Tsjechoslovakije, de LOLLARDEN (lekenpredikers in Engeland).
      Deze bewegingen worden bestreden, maar de hervorming gaat ondergronds door tot….
      ….. de 16de EEUW… eeuw van de emancipatie…de ogen van de wereld worden ontsloten.

2) DE REFORMATIE

MAARTEN LUTHER (1483 – 1546)

OP 10 NOVEMBER 1483, wordt, in Eisleben (een mijnstadje in Duitsland) een tweede zoon geboren in het gezin van Hans en Margaretha Luther: Maarten Luther

  • EUROPA is net aan het ontwaken uit het duister van de Late Middeleeuwen (oorlog, boerenopstand, bijgeloof en angst voor God, de pest…).
    De mens komt nu kritisch te staan tegenover de traditie en waagt zich aan vernieuwing:

    • DE RENAISSANCE heeft het menselijke denken van de belofte van een vèr –af paradijs
      naar genietingen van het leven op aarde gekeerd.
    • Door het herleven van de oude WETENSCHAP, LITERATUUR en KUNST krijgt de mens weer het gevoel met het aardse, het gevoel zelstandig te staan en te kunnen heersen over de wereld. Deze zienswijze noemt men het HUMANISME (bijv: Anselmus, Erasmus)
    • DE BOEKDRUKKUNST verspreidt Christelijke gedachten, maar ook wereldse, heidense denkbeelden en bereikt een bevolking die met de dag geletterder wordt.
    • BINNEN DIT ALGEMEEN RAAM van omwenteling, vindt de REFORMATIE plaats. Reformatie = Teruggaan naar de essentie van het Christendom:
      • Alleen Jezus Christus is bemiddelaar van het Heil, niet de kerk
      • Alleen de Schrift geldt als Woord van God en enige bron van het geloof
      • Alleen door het geloof in Jezus wordt de mens van zijn zonden gered
      • Alleen genade : Verlossing is een gave van God die niemand kan verdienen, die alleen door het geloof in Jezus verkregen kan worden.

 

  • DE KERK IN LUTHERS TIJD heeft geen afgebakend grondgebied, maar is toch een staat. à Koningen verzetten zich tegen de inmenging van de kerk in hun machtsgebied en inkomsten.
    • De Kerk heft belastingen en verkoopt AFLATEN . Aflaten verminderen de straf voor begane zonden en in ruil geeft de boetvaardige een bijdrage in geld aan de kerk. Gods vergiffenis is afhankelijk van biechten, berouw, goede werken of boetedoening.
  • Na een zwaar onweer, waarbij hij bijna door de bliksem gedood wordt, treedt Luther in in het AUGUSTIJNER KLOOSTER te Erfurt.Dit is tegen de wil van zijn vader Hans, die wil dat Luther rechten gaat studeren .Luther hoopt zo gemoedsrust te krijgen. Zijn strenge opvoeding en het beklemmend beeld van een wrekend, toornig God, zetten een stempel op zijn geest en leggen een loden last op zijn geweten. “Hoe krijg ik een genadig God? Kan ik ooit genoeg goede werken doen om te ontkomen aan het strenge oordeel van God?”
  • In 1507, wordt Luther tot PRIESTER gewijd en gaat theologie te studeren. Vijf jaar later, behaalt hij zijn diploma:DOCTOR IN DE THEOLOGIE en wordt HOOGLERAAR aan de universiteit van WITTENBERG.
  • HET ANTWOORD OP ZIJN PERSOONLIJKE ZORGEN, krijgt Luther in een flits. Bij het het voorbereiden van zijn colleges,vindt hij in PAULUS’ brief aan de Romeinen, de sleutel waar hij naar zoekt: “De rechtvaardige zal uit geloof leven.”
  • Luther geeft zijn nieuwe denkbeelden door, zijn gehoor groeit en de universiteit van Wittenberg groeit mee.
  • Hij betreurt de lichtgelovige jacht op aflaten der Wittenbergers. (bekend aflaatpriester = Tetzel) en daarom publiceert hij op 31 oktober 1517 zijn “ 95 STELLINGEN TEGEN DE AFLAAT ”. Luther nagelt deze stellingen(zoals toen de gewoonte was om een theologisch debat op gang te krijgen) op de deur van de slotkapel te Wittenberg.
    Door de BOEKDRUKKUNST worden de stellingen verspreid in heel Europa.
  • DE CURIE verzoekt Luther zijn woorden in te trekken. Luther weigert.
  • In 1520 publiceert hij verschillende werken waarin hij de dwalingen en misbruiken van de kerk beschrijft.
  • Weer wordt Luther gevraagd zijn “ godslasterij en goddeloosheid te laten varen” Luther weigert en wordt uit de kerk gezet (kerkelijke ban). Zijn boeken moeten verbrand worden.
  • KEIZER KAREL V sluit zich aan bij de pauselijke veroordeling en dagvaardt Luther om te verschijnen op de RIJKSDAG TE WORMS (1521)
    • De Rijksdag loopt niet zoals Luther het hoopt. Hij krijgt geen kans om zijn standpunten uit te leggen: men toont hem twintig boeken en men vraagt hem de ketterijen die ze bevatten te herroepen. Luther antwoordt: “Tenzij ik overtuigd wordt door de uitspraken van de Schrift of door redelijke gronden (want ik geloof noch de paus, noch de concilies alleen, omdat het vaststaat dat zij dikwijls gefaald hebben), kan ik mijn werken niet herroepen. Mijn geweten is gevangen in Gods Woord en het is niet geraden, noch heilzaam, tegen het geweten te handelen. God helpe mij.”
    • Luther wordt vogelvrij verklaard (Edict van Worms 1521)
    • HET HEILIGE ROOMSE RIJK IS GESCHEURD, POLITIEK EN RELIGIEUS
  • DE KEURVORST van Saksen, FREDERIK DE WIJZE, die bezorgd is om Luthers veiligheid, laat hem naar de WARTBURG brengen, daar houdt Luther zich een jaar verborgen. Ondertussen VERTAALT hij het Nieuwe Testament uit het Grieks in het Duits, later volgt het Oude Testament en in 1534 verschijnt de gehele uitgave van DE BIJBEL IN DE DUITSE TAAL. Deze Bijbel wordt op grote schaal verspreid. (Luther is zeer belangrijk geweest voor de Duitse taal.)
  • Na de eerste “beeldenstorm” in Wittenberg keert Luther terug uit de verbanning terug om de gemoederen te sussen.
  • In 1525 trouwt Luther met Katharina van Bora, hij krijgt 6 kinderen en leidt studenten op.
  • Op 18 februari 1546 sterft Luther te Eisleben.

LUTHER wil de Kerk hervormen, herbronnen en stelt alle strijdvragen betreffende de Kerk openlijk ter discussie.
Gehoorzaamheid aan de Schrift, onafhankelijk van de instanties buiten de Bijbel, daar gaat het Luther om. “Er is enkel nog de Schrift en daarnaast het leven zelf, dat overeenkomstig de Schrift moet geleefd worden.”
Andere mensen, zoals bijvoorbeeld JOHANNES CALVIJN, borduren voort op Luthers denkbeelden.

JOHANNES CALVIJN ( 1509 – 1564 )

  • Het brandpunt van de Hervorming verplaatst zich nu naar GENEVE en Johannes Calvijn.
  • JOHANNES CALVIJN wordt op 10 juli 1509 geboren in Noyon ( kathedraalstad in Zuid – Frankrijk), waar zijn vader als notaris van het bisdom werkt. Calvijn wil priester worden en gaat naar Parijs om godgeleerdheid en scholastieke wijsbegeerte te studeren. Maar plotseling wordt hij door zijn vader naar Orléans gestuurd om rechten te studeren. In 1533, wordt Calvijn DOCTOR IN DE RECHTEN.
  • In zijn vrije tijd beweegt hij zich in HUMANISTISCHE kringen. Zijn eerste werk, dat handelt over de stoïcijnse leer van Seneca (= Griekse wijsgeer, die tucht en onbewogenheid onder vreugde en leed voorop stelt), getuigt hiervan.
  • Tijdens zijn verblijf in Orléans geraakt Calvijn onder invloed van evangelische literatuur en zoekt omgang met hervormers.
    In1533, houdt de nieuwe rector van de Parijse universiteit (een vriend van Calvijn) een toespraak waarvan de inhoud duidelijk Protestants geïnspireerd is en een aantal door de paus veroordeelde opvattingen van Luther worden verdedigd. De rector moet vluchten en Calvijn vlucht met hem mee.
  • CALVIJN leidt een tijdje een zwerversleven en vestigt zich dan in BAZEL (Zwitserland) Daar studeert hij theologie en publiceert de eerste editie van een werk van grote betekenis voor het Protestantisme:”DE INSTITUTIE”. Dit is de eerste, duidelijke en logische uiteenzetting van de reformatorische grondbeginselen.
  • Tegen zijn zin wordt Calvijn PREDIKANT TE GENEVE . Samen met zijn collega Farel ontwerpt hij een streng regime voor Genève. Ze vaardigen vorderingen uit tegen gokken, drinken, zingen en dansen. Overtreders moeten de stad verlaten. Maar de Geneefse burgerij is hier nog niet klaar voor en Calvijn en Farel worden zelf verbannen.
  • EEN PAAR JAAR LATER wordt Calvijn gevraagd opnieuw naar Genève te komen.
    Calvijn maakt een wetboek: DE KERKELIJKE ORDONANTIES, dit is de eerste toepassing van democratie in kerkelijke zaken.

AMBTEN = functies in de gemeente

  • DE PREDIKANT
    • Taak: Gods Woord prediken en onderrichten, sacramenten bedienen, aandacht hebben voor de pastorale nood van de gemeenteleden
  • DE OUDERLING > Taak: Pastorale zorg over en het vergaderen van de plaatselijke gemeente.
  • DE DIAKEN: Taak: Zien en onderkennen van de materiële nood van de kerkleden en de behoeftigen in de maatschappij.
    Elke predikant, ouderling of diaken, wordt verkozen door de gemeente. Ouderlingen en diakenen vormen de KERKENRAAD, die leiding geeft aan de plaatselijke gemeente en de predikant begeleidt in zijn werk.
  • KERKORDE
    De lokale gemeenten verenigen zich binnen een grotere structuur, in DISTRICTEN.
    De SYNODALE VERGADERING, is de landelijke bijeenkomst van de kerk. Deze is samengesteld uit afgevaardigden van de districten. De synode is het beleidsbepalend orgaan van de Protestantse kerk.
    Deze structuur vinden we terug bij de Verenigde Protestantse Kerk van België en de Protestantse Kerk in Nederland.
  • CALVIJN maakt van Genève een THEOCRATISCHE STAAT ( De wet is de Bijbel en de burgerlijke overheid is verplicht om deze wet zo toe te passen als de predikanten haar uitleggen ), die hij 23 jaar lang (tot zijn dood) bestuurt. Hij overtuigd het stadsbestuur om nieuwe industrieën te financiëren, hij sticht de Geneefse universiteit. Afgestudeerden reizen door heel Europa en brengen Calvijns invloed over de Alpen, de Rijn en de Noordzee tot naar Schotland toe.

3) DE VEELZIJDIGE OTWIKKELING VAN HET PROTESTANTISME

  • Anders dan de unitaire structuur van de Rooms Katholieke kerk, heeft het Protestantisme zich ontwikkeld tot een VEELHEID AAN KERKEN EN CHRISTELIJKE GROEPERINGEN.
  • IN DE 20ste EEUW kunnen we vaststellen dat de verscheidenheid wegen zoekt naar EENHEID wereldwijd, bijvoorbeeld: de Lutherse en Methodistische Wereld Federatie.
    Het is ook de eeuw van de OECUMENISCHE BEWEGING: Protestanten en Orthodoxen ontmoeten elkaar in de Oecumenische Raad, waaraan zelfs Rooms Katholieke waarnemers deelnemen. OOK IN BELGIË streeft men naar eenheid tussen vroeger zelfstandige kerken. Na vereniging van de Protestantse Kerken met de Methodische Kerken, sluiten ook de Gereformeerde Kerken zich aan. Hieruit ontstaat de Verenigde Protestantse Kerk van België (VPKB)
  • Tegenwoordig zijn er ook INTERRELIGIEUZE BIJEENKOMSTEN, waar leiders van de grote wereldgodsdiensten elkaar ontmoeten.